2023 yılı boyunca, hem ülkemizde hem de dünya genelinde çeşitli ekolojik sıkıntılarla karşı karşıya kaldık. Bu meselelerin başında; erozyon ve toprak kaybı, besin teminatının azalması, su gerilimi, iklim krizi ve yarattığı sel felaketleri, biyolojik çeşitliliğin azalması, ormansızlaşma ve tabiat müdafaa alanlarının tahrip edilmesi geldi. Ülkemiz büyük sarsıntı felaketleri ve sonuçları ile karşı karşıya kaldı. Bunların yanı sıra kömüre dayalı güç siyasetleri ve 4. Küme madencilik faaliyetleri, ülkemizdeki doğal varlıkların önemli formda ziyan görmesine yol açtı. Ayrıyeten, kentsel ve kırsal alanlarda tabiatla uyumlu biçimde yapılmayan mekânsal planlamalar ve artan yapılaşma baskıları, ekolojik istikrarın bozulmasını daha da kritik düzeye taşıdı. 

Yıl boyunca etraf gündeminde, olumsuz gelişmeler kadar hoş gelişmeler de yaşandı. Tabiat için çalışmalarına orta vermeden devam eden TEMA Vakfı, 2023’ün öne çıkan uygun ve berbat etraf olaylarını kıymetlendirdi. 

2023’ün Umut Yeşerten Etraf Haberleri 

Murat Dağı’ndan Hoş Haber 

Kütahya’nın Gediz İlçesi’nde yapılması planlanan Yıldız Altın-Gümüş Madeni projesinin ÇED süreci; Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın ÇED olumsuz kararı vermesi ile bir sefer daha durduruldu. Yurttaşların, lokal idarelerin ve meslek odalarının “Murat Dağı Yok Olmasın” sloganıyla projeye karşı göstermiş olduğu reaksiyon sonucunda bölgenin kıymetli bir su ve turizm kaynağı olan Murat Dağı’nda ömür kazandı. 

Eskişehir Alpu’dan Sevindirici Haber 

Eskişehir 1. Yönetim Mahkemesi, Eskişehir Büyük Ova Müdafaa Alanı’nda yapılmak istenen termik santral projesinin ÇED olumlu kararını iptal etti. Alpu Termik Santral Projesi’nin imaline imkân veren Etraf Nizamı Planı, yaptığımız müracaat sonucunda mahkeme kararı ile iptal edilmişti. Projeye ilişkin ÇED olumlu kararının da iptal edilmesi ile değerli bir ziraî sit alanımızın korunmuş olması sevincimizi artırdı. 

Mahkeme kararında, ÇED raporunda yer alan; kömür madeninin, kömürlü termik santralin soğutma suyu için Gökçekaya Barajı’ndan tesise yapılacak olan su dağıtımı ve deşarj sınırlarının başka faaliyetler olarak ele alınmasının bilimsellikten uzak olduğuna, projenin bütünsel olarak değerlendirilmediğine, atık ölçülerinin hesaplanmasında da entegre bir yaklaşımın kullanılmadığına değinildi. Hava kalitesi modellemesinde kullanılan dataların belgisiz olduğuna da yer verilen kararda, santrale ilişkin kül depo alanının yer altı suyu kalitesini nasıl etkileyeceğine dair çalışma yapılmadığının da altı çizildi. 

Eskişehir’in doğal varlıklarını, tarım topraklarını koruyan ve arka arda gelen bu iki karar ile TEMA Vakfı olarak umut yeşertmeye devam ediyoruz! 

COP28’den Kayıp Ziyan Fonu’nun Hayata Geçirilmesi Kararı ve Fosil Yakıtlardan Çıkış için Birinci Adım 

30 Kasım ile 13 Aralık tarihleri ortasında Dubai’de gerçekleşen BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin 28. Taraflar Konferansı’nda (COP28) iki kıymetli gelişme yaşandı. Sera gazı emisyonlarından büyük oranda sorumlu ülkeler, iklim krizinin tesirlerini derinden hisseden halkların ziyanlarını karşılamak için Kayıp Ziyan Fonu kapsamında yaklaşık 800 milyon dolar finansman sağlama taahhüdü verdi. Halbuki kayıp ve ziyanları karşılamak için gereken ölçünün yıllık olarak milyar dolarlar seviyesinde olduğu kestirim ediliyor. Fonun hayata geçirilmesine yönelik kararda ise kayıp ziyan ölçüsünün hesaplanması için bir çalışma yapılması gerekliliğine yer verilmedi.  

Fon için kurulacak sekreteryanın bağımsız bir otorite yerine, süreksiz olarak Dünya Bankası bünyesinde kurulması kararı da sivil toplumun reaksiyonunu çekti.  

Zira kaynaklara erişim muhtaçlığı olan toplulukların ve ülkelerin adil bir biçimde fondan yararlanabilmeleri için sekreteryanın bağımsız olması değer taşıyor. Öte yandan Kayıp Ziyan Fonu’nun hibe halinde düzenlenmesi gerekirken, Dünya Bankası fosil yakıtları da finanse eden, borç temelli siyasetleri olan bir kuruluştur. 

COP28 bünyesinde atılan ikinci değerli adım ise Global Durum Değerlendirmesi (GST) sonucunda açıklanan karar oldu. Karar metninde fosil yakıtlardan çıkış tabirine yer verildi. Bu durum her ne kadar fosil yakıtların terk edilmesi için birinci adım niteliğinde olsa da net bir gaye içermediği için kâfi değil. 

Öte yandan konferansta; 2030 yılına kadar yenilenebilir enerjiyi üç katına çıkartma taahhüdü ve Kömür Sonrası Güç İttifakına birçok devletin katılması üzere olumlu gelişmeler de oldu. Lakin Türkiye’nin bu evraklara imzacı olmayarak bu süreçlerde yer almaması, tabiat için olumsuz etraf gündemleri ortasında yerini aldı. 

2023’ün Olumsuz Etraf Haberleri 

Kahramanmaraş Zelzeleleri İle Derinden Sarsıldık 

6 Şubat 2023’te Türkiye, merkez üsleri Kahramanmaraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan sırasıyla 7,8 ve 7,5 şiddetindeki sarsıntılarla sarsıldı. Sarsıntı; Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Kahramanmaraş, Kilis, Gaziantep, Hatay, Osmaniye, Malatya ve Şanlıurfa başta olmak üzere etraf vilayetlerde de ağır olarak hissedildi. Zelzeleler sonucunda Türkiye’de resmî sayılara nazaran en az 50 bin 783 kişi hayatını kaybetti, 122 binden fazla kişi yaralandı. 

Depremler sonucunda ortaya çıkan yıkım ve yine inşa süreci, etraf ve toplum ömrü üzerinde birçok hususta olumsuz tesirler yarattı. 

Bölgedeki depremzedelerin barınma, pak besin ve suya erişim üzere temel gereksinimleri hala aciliyetini koruyor. Yeni yapılacak toplu konut projelerinde zeytinliklerimizin, ormanlarımızın ve tarım alanlarımızın yok olmaması için yer seçiminin itinayla yapılması gerektiğini yineliyoruz. 

Tarım alanları, zeytinlikler, deniz kıyısı ve su kaynaklarının yakınlarına dökülen asbest, ağır metal ve ziyanlı öbür birçok bileşen içeren enkaz atıkları hem etraf hem de halk sıhhati üzerinde önemli sıkıntılar yaratacak. 

TEMA Vakfı olarak zelzele jenerasyonunda bir ülke olmamız sebebiyle sarsıntıya karşı gerekli tedbirlerin alınmasının, afet idare planlarının hayata geçirilmesinin ve enkaz idare planlarının hazırlanmasının hayati değere sahip olduğunu bir defa daha hatırlatıyoruz. 

Küresel Kaynama Çağına Girdik 

Dünya Meteoroloji Örgütü ve Copernicus Dünya Müşahede Programı, temmuz ayının şimdiye kadar kayıtlara geçen en sıcak ay olduğunu duyurdu. Bunun üzerine Birleşmiş Milletler, bu durumun iklim krizinin şimdi başlangıcı olduğunu ve artık Global Isınma Çağında değil Global Kaynama Çağında olduğumuzu açıkladı. Ülkemizde ve dünyada sıcak hava dalgalarının sıklığı ve şiddeti giderek artıyor. Bilim insanları; orman yangınları, ani yağışlar, sel felaketleri üzere afetlerin temel sebebinin, insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan sera gazlarının yol açtığı iklim krizi olduğunu vurguluyor. 

Madenler Ömür Alanlarımızdan Bedelli Değildir 

Korunan alanlar, orman alanları, su havzaları, verimli tarım toprakları ve hayat alanları üzerinde geri dönüşü imkânsız ziyanlara sebep olan 4. Küme madencilik faaliyetleri her geçen gün daha önemli tehditlere sebep oluyor. TEMA Vakfı olarak gerçekleştirdiğimiz maden ruhsatlarına yönelik çalışmalarla, ülkemizdeki 29 ilin ortalama %67’sinin IV. Küme madenlere ruhsatlı olduğunu tespit etmiştik. 

Maden ruhsatlarının vilayet bazında dağılımı; Gümüşhane %93, Kütahya %92, Giresun %85, Rize %82, Uşak %80, Çanakkale-Balıkesir (Kaz Dağları) %79, Trabzon %77, Ordu %74, Zonguldak-Bartın %72, Artvin %71, Eskişehir %71, İzmir %70, Bayburt %65, Sivas %65, Tekirdağ-Kırklareli %65, Erzurum %63, Muğla %59, Kahramanmaraş %58, Afyonkarahisar %52, Erzincan-Tunceli %52, Tokat %46, Karaman %38 ve Siirt-Şırnak-Batman %34. 

TEMA Vakfı olarak doğal varlıklarımızı, besin güvenliğimizi ve kültürel kıymetlerimizi korumak için yaşamsal kıymete sahip alanların kanunlarla madencilik faaliyetlerine kapatılmasını talep ediyoruz. 

Maden Kazaları Tekrar Can Aldı 

Kamuoyuna yansıyan bilgilere nazaran; 8 Haziran’da Soma’da bulunan maden ocağında toprak kayması nedeniyle meydana gelen kazada 1, 13 Eylül’de Zonguldak’ın Karadeniz Ereğli ilçesinde bulunan maden ocağında tavan çökmesi sonucu meydana gelen kazada 1, 15 Kasım’da Denizli’nin Acıpayam ilçesi, Karaismailler Mahallesi’nde bulunan krom maden ocağında gerçekleşen göçük kazasında 2 ve 23 Kasım’da Siirt’in Şirvan ilçesindeki maden ocağında meydana gelen göçükte 3 olmak üzere toplam 7 maden emekçisi hayatını kaybetti. 

Yalova’da Mahkeme Kararına Karşın Tarım Yeri Yok Edildi

2020 yılında Yalova’nın Çiftlikköy ilçesi Taşköprü beldesinde tarım toprağı üzerinde kurulması

planlanan sanayi tesisi için tarım dışı kullanım müsaadesi verilmesine yönelik alınan Bakanlık Oluru’nun iptali için açtığımız davayı kazandık. Mahkeme kararında; dava konusu arazinin mutlak tarım toprağı olduğuna ve ilgili taşınmazda planlanan yatırım için alternatif alanların bulunduğuna vurgu yapıldı.

Devamında şirket ve bakanlık bu kazanımımızı istinafa taşımış lakin mahkeme istinaf talebini kabul etmeyerek iptal kararını geçerli kılmıştır. Ayrıyeten karar Danıştay tarafından da onaylanmıştır. Ne yazık ki türel kazanımımıza karşın mahkeme sonucu beklenmeden tarım yeri üzerindeki yatırımlara başlanmış ve bu durum oradaki mutlak tarım toprağının vasfını yitirmesine neden olmuştur. Kararın uygulanması için gerekli türel adımlar atılacaktır.

Su Krizi Derinleşiyor 

İklim krizinden ötürü artan sıcaklıklar, buharlaşma ve kuraklık nedeniyle su krizi derinleşiyor. Bu sene eylül ayında ölçülen datalara nazaran İstanbul barajları doluluk oranları 2014’ten bu yana en düşük düzeyleri gördü. 5 Eylül 2022’de %56,88 olarak ölçülen ortalama baraj doluluk oranı, 1 yıl sonra, 5 Eylül 2023’te %27,88’e kadar düştü. 

TEMA Vakfı olarak, iklim krizinin tesirlerini her geçen gün daha çok hissettiğimiz bugünlerde, su varlıklarını muhafazanın ve su israfını engelleyerek suyu verimli kullanmanın ne kadar kıymetli olduğunu bir kere daha vurguluyoruz. 

Nükleere Hayır Diyoruz 

Ülkemizde nükleer santral kurulmasına yönelik çalışmalar ne yazık ki sürat kesmeden devam ediyor. Tüm itirazlara karşın Mersin’de faaliyete geçirilmeye çalışılan Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin birinci ünite inşaatında sona gelinirken, açılan davalara karşın Sinop’ta kurulması planlanan nükleer santral için bölgede etütler devam ediyor. 

TEMA Vakfı olarak Sinop-Kastamonu-Çankırı Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Etraf Sistemi Planı Değişikliği ile Sinop Merkez İlçe Planlama Alt Bölgesi 1/25.000 Ölçekli Etraf Sistemi Planı Değişikliğinin iptali (Sinop Nükleer Santral) ve öncelikle yürütmenin durdurulması kararı verilmesi talebiyle açtığımız dava evrakı Danıştay’da olup yargılama devam ediyor. Üçüncü nükleer santral için Trakya Bölgesi’nde de tespit çalışmaları başladı. 

TEMA Vakfı olarak, güç gereksinimimizin “enerji verimliliği ve pak güç teknolojileriyle” karşılanması gerektiğini bir sefer daha hatırlatıyor, tüm karar vericilere hayatı seçmeleri için bir defa daha davette bulunuyoruz. 

Sel Felaketleri Yazgı Değil 

2023 yılında da ülkemizde ve dünyada; iklim krizinin tesiriyle sıklığı giderek artan ani ve şiddetli yağışların neden olduğu sel felaketlerine şahit olduk. 

15 Mart’ta Türkiye’nin Güneydoğusu’nda; bilhassa Adıyaman ve Şanlıurfa’yı etkileyen seller nedeni ile 21 kişi hayatını kaybetti, iki vilayette 3 bin 154 konut ziyan gördü. Sellerin 6 Şubat zelzelelerinin yıkıcı tesirlerinden sonra tekrar birebir bölgelerde meydana gelmesi tahribatın tesirlerini daha da ağır hale getirdi. Birçok zelzele çadırını ve konteyneri su bastı, evsiz depremzedeler çadırlardan tahliye edildi. 

5 Eylül’de İstanbul ve Kırklareli’nde şiddetli yağışlar sebebiyle meydana gelen sel felaketi nedeniyle 8 yurttaşımız ömrünü yitirdi. 

20 Kasım’da yaşanan sel felaketi nedeniyle Batman, Zonguldak ve Diyarbakır vilayetlerinde toplam 8 kişi, Karadeniz’de yaşanan şiddetli fırtına nedeniyle batan gemide ise mürettebattan 1 kişi ömrünü yitirdi. 

10 Aralık’ta Zonguldak merkez ilçede bulunan Asma Mahallesi’nde dün tesirli olan sağanak yağış sonucu yaşanan heyelan felaketinde 2 kişi hayatını kaybetti. 

Dünyada da ne yazık ki 10 Eylül’de Libya’nın doğusunu vuran “Daniel Fırtınası”; Bingazi, Beyda, Merc, Suse ve Derne kentlerinde sel felaketine neden oldu. Dünya Sıhhat Örgütü, can kaybının 4 bin 333’e ulaştığını açıkladı. Ülkenin doğusunda selden etkilenen bölgelerde altyapının yüzde 70’i hasar gördü. 

TEMA Vakfı olarak iklim krizinin getireceği çok hava olaylarına karşı ahenk önlemlerinin alınması gerektiğini bir defa daha vurguluyoruz. 

Çanakkale’de Yaklaşık 4.500 Futbol Alanı Büyüklüğünde Orman Alanı Yandı 

2023 yaz aylarında Çanakkale’de; 16 Temmuz’da Kızılkeçili Köyü yakınında çıkan orman yangınında 1.300 hektar, 22 Ağustos’ta Kayadere Köyü yakınında çıkan orman yangınında ise 

2.100 hektar olmak üzere; toplam 3.400 hektar yani yaklaşık 4.500 futbol alanı büyüklüğünde orman alanı yandı. 

TEMA Vakfı olarak, “yaşamı da umudu da daima birlikte tekrar yeşerteceğiz” diyerek Çanakkale’de çıkan orman yangınları sebebi ile ziyan gören bölgelerin tekrar ağaçlandırılması için fidan bağışı kampanyası başlattık. 

Orman Yangınları Can Ve Mal Kaybına Yol Açtı 

2023 yılı Eylül ayında İzmir’in Menderes ilçesinde çıkan orman yangınlarında vazife alan 3, Kütahya’da 1, Gaziantep’te 1 ve Temmuz ayında tekrar İzmir’in Menderes ilçesinde çıkan orman yangınlarında 1 kişi olmak üzere toplam 6 Orman Genel Müdürlüğü çalışanı maalesef ömrünü yitirdi. 

Akbelen’de Tabiat Nöbeti Devam Ediyor 

Muğla’nın Milas ilçesine bağlı İkizköy’de yer alan Akbelen Ormanı, Yeniköy-Kemerköy termik santrallerine kömür çıkarmak hedefiyle yok edilmek isteniyor. İkizköylü yurttaşlar 2 seneyi aşkın müddettir zeytinlerini, ormanlarını ve tüm tabiatın hayatını korumak için nöbet tutuyor. Lakin İkizköylüler ve çevrecilerin tüm uğraşlarına karşın 24 Temmuz’da başlayan ağaç kesitinin akabinde bölgede maden çalışmaları başladı. 

İkizköylüler ve ömür savunucuları; Muğla 1. Yönetim Mahkemesi’nin, 2041’e kadar maden işletme müsaadesi alan işletmeye yönelik açtığı ruhsat iptali davasını reddetmesi üzerine, avukatları aracılığıyla istinaf mahkemesine başvurdu. İzmir Bölge Adliye Mahkemesi’ne yapılan müracaatta maden işletme ruhsatı ve işletme müsaadesinin yürütmesinin durdurulması istendi. 

Phaselis Antik Kenti Korunmalıdır 

Antalya’nın Kemer ilçesinde bulunan ve 1. derece arkeolojik sit alanı olan Phaselis Antik Kenti’nin kuzeyindeki Alacasu Koyu ile güneyindeki Bostanlık Koyu’nda bir plaj projesi gerçekleştirilmek isteniyor. Kafeterya, otopark, karşılama merkezi, duş, tuvaletler üzere günübirlik tesisleri içeren projenin inşaat faaliyetleri mahkemenin yürütmeyi durdurma kararına karşın tamamlanmak üzere. Canlı hayatının ve biyolojik çeşitliliğin etkilenmemesi, kültürel varlıkların ve doğal alanların tahribata uğramaması için yürütülen faaliyetlerin durdurulmasını ve bölgenin korunmasını talep ediyoruz! 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı